Дундговь аймгийн Баянжаргал сумын тухай

Сэцэн хан аймгийн Боржигон цэцэн вангийн хошууны Их догшин отгыг Хан-хэнтий аймгийн оцол сансрын уулын хошуу Баянжаргалан уулын сум нэртэйгээр 1925 онд байгуулж тулгын чулуугаа тулж гал голомтоо бадраасан түүхтэй. Сум энх байгуулагдахад 200 гаруй өрх, 1000 шахам хүн амтай 40-д мянган толгой малтай, засаг захиргааны нэгж нь 5 багтайгаар зохион байгуулагдаж уулын жасын их усны дэргэд хашаа шийрлэж сумын захиргаа үйл ажиллагаагаа хэлжээ. Тус сум нь үе үеийн нийгмийн хөгжлөө дагаж өргөжин тэлж боржигон зан заншлаа өвлөн хадгалж ирсэн түүхэн уламжлалтай өвгөдийн өлгий билээ. Тус сум нь одоо 328.9 мян. км2 газар нутагтай, 2 баг, 385 өрх, 1250 хүн амтай. Жонш, чулуун нүүрс,төмрийн хүдрийн орд уурхайд ААН-д үйл ажиллагаа явуулж сумын хөгжил дэвшил ард түмний аж амьдралд нөлөөлж ажилгүйдлийг бууруулахад зохих хувь нэмрээ оруулж байна. Боржигончууд өөрийн гэсэн өвөрмөц уртын дуу, урлахуйн ухаан түгэн дэлгэрсэн нутаг. Боржигон найр, боржигон хуур, боржигон байшин, боржигон эмээл гэсэн зан заншил соёлтой өв тэгш ард түмэн. Боржигон уртын дууч Нэрэпунцаг, Ширчинжунай, Хандсүрэн, Шануу, Шинэбаяр, нар боржигон уртын дууг үе үеэсээ өртөөлөн өнөө үеийнхэндээ өвлүүлсэн билээ. Энэ сумын хүүхдүүд эцэг өвгөдөөсөө уламжилж ирсэн түүх соёл урлаг уртын дуугаа өвлөн авч монголдоо төдийгүй тив дэлхийд дуурсгаж явна. Өсвөрийн дуучин бүжигчин Б.Цогтбаяр, Б.Адьяадаш, Д.Эрдэнэтогтох, О.Цэрэнжаргал, Н.Гантөгс зэрэг олон арван авьяастан нутгийнхаа нэрийг дуурсгаж явна. 1940 онд байгуулагдсан сумын сургуулиас Монгол улсын шатрын 6 удаагийн аварга, шатрын олон улсын хэмжээний мастер Ж.Лхагваа, яруу найрагч агсан Р.Түмэнжаргал, ардын боловсролын тэргүүний ажилтан Д.Дүгэрлхам, Б.Дандар, Л.Лоохууз гэсэн ахмад дунд үеийн төлөөлөгчид төрөн гарсан билээ. Өдгөө тус 9 жилийн сургууль нь 150 гаруй хүүхэдтэйгээр үйл ажиллагаагаа явуулж орчин үеийн компьютер, интернетээр дэлхий дахинаа харилцаж боржигоны хүүхдүүдэд эрдмийн түлхүүр атгуулах үүргээ нэр төртэй биелүүлж явна. Тус суманд урлаг спорт хөгжиж залуу үеийн гоо зүйн болон бие бялдрын хөгжилтэй болгоход сумын засаг даргын зүгээс ихээхэн анхаарч жил бүр сумын цолгүй бөхчүүдийн барилдаан зохион байгуулж сумын заан цол олгож байгаагийн зэрэгцээ Боржигоны алдарт уяач Борнойн удамт уяачдаа жил бүр шалгаруулан алдаршуулдаг болсон айна. Сумандаа нутгийн мэргэжилтэй боловсон хүчин бэлтгэхэд ихээхэн анхаарч спонсор байгууллага, ААН-тэй хамтран сургалтын төлбөрийг даан санхүүжүүлж сургууль төгсөөд ирэхэд нь орон сууц амьдрах орчинг нь хүртэл бэлтгэх таатай орчин бүрдүүллээ. Их догшин отгоос төрсөн ловон лам Агваанданзаннямын мэлмий гийсний 120 жилийн ойг өргөн дэлгэ ёслон тэмдэглэж түүний нэрэмжит суварга босгож нутгийн лам Чогсомын Ишдондонгийн санаачилгаар сумандаа хурал номын газартай болж сүсэгтэн олондоо 15 жил үйлчилж байна. Сумын соёлын төв 1945 онд шаваа тавьж өнөөдөр мэргэжлийн 4 орон тоотой, 20 гаруй ардын авьяастантай үйл ажиллагаагаа явуулж ард иргэддээ соёл урлагаар үйлчилж байна. 1938 онд 1 санитартай үүдээ нээсэн сумын эмнэлэг 20 гаруй орон тоотой орчин үеийн оношилгоо, чийрэгжүүлэлтийн техник хэрэгслээр зохих хэмжээнд хангагдаад ажиллахын зэрэгцээ эрүүл монгол хүн хөтөлбөр гэх мэт бусад олон хөтөлбөрийг амжилттай хэрэгжүүлэн ажиллаж сум, аймгийн тэргүүний ажиллагааны хэмжээнд хүрч ажиллаж байна. 1930 оноос мал сүргийг эрүүлжүүлэх, халдварт болон паразит өвчнөөс урьдчилан сэргийлэх үүрэг бүхий мал эмнэлэг байгуулагдаж малын гоц халдварт олон төрлийн өвчнийг устгаж өнөөдөр хувьчлагдан 2 хувийн мал эмнэлэг мал сүргээ эрүүлжүүлэх их үйлсэд хүчин зүтгэж явна. 1960 оноос үүдээ нээсэн хүүхдийн цэцэрлэг өнөөдөр Хүүхэд хөгжүүлэх төв болон өргөжиж цэцэрлэгийн шинэ байртай болж, 3 бүлэгт 60 хүүхэд хүмүүжиж байна. Боржигончууд дээр үеэс айраг, цагаан идээ хийх талаараа гайхамшигтай ард түмэн билээ. Түүний нэг тод илрэл нь аймгийн брэнд бүтээгдэхүүн Боржигон ааруул энэ сумаас шалгаран гэрчилгээ авч өнөөдөр Баянжаргаланчууд болон цэцэрлэг, сургуулийн хүүхдүүд боржигон ааруулаа амталж байна. Сум газар нутгийнхаа 40 орчим хувийг тусгай хамгаалал тандаа авч онгон дагшин байгалиа хамгаалах ард иргэдийн хөдөлгөөн өрнүүлэн ажиллаж байна. Сум төвийн эрчим хүчний нэгдсэн системд холбогдон гэрэл цахилгааны найдвартай эх үүсвэрээр хангагдан ХААН банк онлайн сүлжээнд холбогдон сумын засаг даргын тамгын газрын бүх албан хаагчид компьютераар хангагдан мужаан цех, авто засварын цех, оёдлын цех зэрэг хүн рүү хандсан үйлчилгээ өргөжсөөр байна. Говь хээр талын бүсэд багтах өгөөд Их залаа, Хараат, Баянцогт, Баянгийн уулс, Араг бичигтийн боржин цохио зэрэг нутагтаа нэртэй өндөрлөг, Нэмнээ, Хөөт, Энгэрийн улааны зэрэг говиудтай, Мөрт, Булаг элгэн, Хар толгой, бүрд, Сэрвэн, Аргатай гээд 40 шахам урсгал булагтай. Өвдөг худаг, Хөөтэйн чанар сайтай чулуун нүүрс, Хараатын уран, Шилийн хар өндрийн Төмөрийн хүдэр, оюутны цагаан тугалга, Мануулт, Сүүл өндрийн жонш, Хөөтийн занар гээд газрын арвин баялагтай билээ.